BERLAGE IN NEDERLANDS-INDIË
6 MEI 2007
Een goede kennis liet me een architectuur biografie zien van Berlage. Een schitterend boek en zo te zien voorlopig het standaardwerk over deze architect. Maar de periode die Berlage in het voormalige Nederlands-Indië doorbracht wordt terloops vermeld en onder de vele afbeeldingen in het boek is er uit die periode alleen een tekening van een palmblad gemaakt door Berlage.
Berlage doceerde in Indië aan de Technische Hogeschool van Bandung.(die zou nu een technische universiteit heten omdat wat vroeger de Hogere Technische School heette zich nu Hogeschool mag noemen,) Of hij zo jong al Hoogleraar was weet ik niet. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw kwam ik als beleidsmedewerker ontwikkelingssamenwerking ik contact met het werk van Berlage in Indië. Er was een subsidie aangevraagd om de ontwikkeling van bagasse beton mogelijk te maken. De aanvrager; een bekende consultancy firma die vrij veel voor Ontwikkelingssamenwerking in Indonesië deed kwam mij het economisch belang van dit project bepleiten. Immers hergebruik van dit afval van de rietsuikerproductie in de woningbouw van ontwikkelingslanden was belangrijk want tot nu toe werd de bagasse in de suikerfabriek zelf gebruikt als brandhout.
Ik vertelde de consultant dat de aanvraag mij verbaasd had, omdat in de jaren 30 van de 20ste eeuw Berlage mijn vader reeds een vergelijkbaar verzoek had gedaan. Mijn vader zou een experimentele bungalow van bagassebeton door Berlage laten bouwen en zijn bijdrage aan de ontwikkeling door Berlage van dit revolutionaire en voor Indië economisch belangrijke procédé zou zijn dat hij een garantieperiode van slechts 5 jaar zou aanvaarden. Dat Berlage bij mijn vader aanklopte voor dit verzoek kan te maken hebben gehad met zijn maatschappelijke positie als welgestelde landsadvocaat. Dit detail vermeld ik omdat dat het vervolg van de geschiedenis van deze bungalow beter begrijpelijk maakt.
Maar eerst terug naar de financieringsaanvraag van een 40 jaar later. Het gegeven dat er in Indië al gebouwd was met bagasse beton, en wel door de later zo beroemde Nederlands architect leidde tot enig opzien bij de consultant. Die zou nagaan of nog iets van het door Berlage gebruikte procédé teruggevonden kon worden. Na enige tijd vermeldde de consultant dat kennelijk het procédé geheel verloren was gegaan. Dit werd bevestigd door de Technisch adviseur voor de minister voor Ontwikkelingssamenwerking, in die tijd het Bouwcentrum te Rotterdam. Voor zover ik me herinner werd de poging dit procédé opnieuw uit te vinden gefinancierd.
Later kwam ik als diplomaat tijdens een werkbezoek aan Nederlandse bedrijven nogmaals, zij het meer zijdelings, met dit procédé voor beton uit plantaardig materiaal in aanraking. De oprichter van het bedrijf Prins Dokkum, de heer Prins, bleek zich na zijn pensionering met grote energie en effectiviteit gericht te hebben op het ontwikkelen van zaagselbeton voor het gebruik van het afval van zagerijen in arme landen. Uit dien hoofde had hij interesse in contact met de handelsbevorderingsmissie waar ik als plv. bewindvoerder van de Afrikaanse Ontwikkelingsbank aan deelnam.
Terug naar de bungalow van mijn vader. Deze werd gebouwd in Toegoe/Tugu, vanuit Batavia/Djakarta richting de Puntjak pas. Na de onafhankelijkheid werd dit onteigende bezit het presidentiële buitenverblijf van de Indonesische President. President Sukarno liet er een verdieping opbouwen en nu is het privé bezit van de oudste zoon van voormalig President Suharto. Dus technisch was het door Berlage ontwikkelde procédé van uitstekende kwaliteit.
Wellicht is het voor de Berlage fans nog aardig te weten dat het Russische Staatshoofd Nikita Chroetsjof er tijdens zijn Indonesië bezoek in 1968 enige nachten in heeft geslapen.
Chroetsjof had voor die reis zijn vrouw thuisgelaten en zijn in zijn gezin opgegroeide kleindochter Julia L. Chroetsjova meegenomen als waarnemend ‘First Lady’. Zij was toen 18 jaar. Julia zat tijdens een diner bij mij thuis in Moskou naast me als eregast en toen ze hoorde dat ik in Indië geboren ben, ging het gesprek vanzelf over deze voor haar onuitwisbare reis. Toen bleek dat zij en haar grootvader enige nachten doorgebracht hadden in het presidentiële buitenverblijf in Tugu.